Erdal YILDIRIM
  25-01-2022 13:34:00

ALEVİLİKTE HIZIR KÜLTÜ

Hızır, Alevi yol inancında darlığın, yokluğun, zorluğun ve tükenen umudun çaresi, aman dileyenlerin yoldaşı, yardımcısı ve sığınılan son liman, mitolojik bir kahramandır. O, her yerde hazır ve nazır, tüm çaresizliklere derman, ismi her daim dilde, yürekte olan özel ve yüce bir varlıktır. Hızır ölümsüzdür. Bu sebeple Alevi yolunun tüm diğer kutsal sözcüklerinden daha çok söylenir.

Hızır her derde, her soruna, karda kışta ve türlü türlü donlarda (giysilerde), bazen uçarak, bazen koşarak gelen ve çare üreten, doğaüstü, insanüstü yeteneklere sahip, Alevi inancına göre Hakk’ın yeryüzünde insan cemalindeki yansımasıdır. Hızır için verilen unvan o kadar çoktur ki; O, hem denizlerin, ırmakların üstündekidir. (Xızıre Sere derya u denguzan). O, hem kelekleri, hem gemileri yüzdürendir. (Xızıre Sere kelek(9) u keştiyan.(10) O hem de her zor koşulda, fırtınada, tipide, açlıkta, yoklukta, ihtiyaç duyulduğu her yerde olan, hem yola ve yolcuya da yoldaş olandır.

Hızır’ın uğradığı, çağrıldığı evde, ocakta, köyde bolluk, bereket olur, huzur ve sağlık olur. Oraya dert, tasa, yokluk ve hastalık girmez. Adına niyaz edilen kömbe, çörek, lokmalar kutsaldır. Hızır kurtaran, koruyup kollayan, çare olan, karanlıkları aydınlatan, zalime direnen, her soruya yanıt olabilen bilgeliğin, ölümsüzlük sırrına ermiş insan-ı kâmildir, yaratıcılığın, Hakk’ın simgesidir.

 

 

Ozan (Âşık) İhsani bir türküsünde Hızır için;

Haksın ve Hakk’ın varlığı
Aydınlat bu karanlığı
Zalime göster darlığı
Yetiş ya Bozatlı Hızır,”    

diye seslenip karanlıkları aydınlatmasını ve zalimlere direnmesini ister.

Hızır, her şeyin sahibidir de aynı zamanda. Dağların, nehirlerin, göllerin, geçitlerin, suların da sahibidir.

Alevilerin yaşadığı bölgelerde, özellikle de Dersim ve Koçgiri coğrafyasında Hızır’ın adıyla anılan, ona atfedilen mekân, dağ, göl, vadi, ağaç isimleri kutsal kabul edilir.

Hızır Gölü  (Golla Xızır, Gole Xızır), Hızır Köprüsü (Pırra Xızır, Pırde Xızıri), Hızır Mekânı (Mekâna Xızır, Mekâne Xızıri), Hızır Yolu (Riya Xızır, Reya Xızıri) ifadelerine rastlarız.

Pir Sultan Abdal der ki: “Binbir adı vardır birisi Hızır, / Nerede çağırsan orada hazır.” Alevi coğrafyasında, Dersim’de, Koçgiri’de, sabah güneşin doğuşuyla birlikte Aleviler yüzlerini güneşe dönüp (Kürtçe-Kurmanci) diliyle ‘Yetiş ya Hızır’ diyerek medet umdukları, her durumda seslendikleri Bozatlı bir uludur.

Ya suwarê peşiya ro helatê,
Ya Xızıre ser kelek û keştiyan,
Ya melekê dı ser herdê û ezmin
Ya hiva zerî Ya Heq, Ya Eli, Ya Pir!
Ya Xızıre Kal,
Tu ji mera bibe Reyber û Heval.”(11)

Keza Dersim, Varto, Bingöl, Erzincan, Elazığ ve Sivas’ta Zazaca konuşan Aleviler, anadilleri için, “Bizim Dilimiz Hızır Dilidir” demek olan, “Zone ma zone Hızırıyo” derler. Hızır, evlere beyaz giysiler içinde, aksakallı, bastonu elinde yaşlı bir bilge, yayan ya da bir boz atın üstünde, bazen bir yolcu, kimi zaman bir yabancı gibi habersiz mihman olur. Hızır’ı mihman etmek çok önemli bir dilek olup, değerli konuklar için “Hızır’ın misafiri” ifadesi kullanılır ve her gelen misafire Hızır’dır denir ve kapıdan geri çevrilmez.

Aleviler, günlük yaşam içindeki bir işe başlarken, bir yolculuğa giderken, sorunlu bir durumla, olayla karşılaşınca ya da bir mutlu işe koyulurken de “Ya Hızır” diye seslenir ki, bu Hakk’a seslenmekle eşdeğerde, eşanlamdadır.

 

 

Hızır Günleri - Hızır Orucu

Alevi inancında, 21 Aralık gününde başlayıp 21 Mart Newroz ile biten günlere Çılle (Zemheri), Çılle Ayları(12) denir. Zemherinin bitiş tarihi olan 13 Şubat’la birlikte Hızır günleri başlar.

1. ÇILLE, 21 Aralık’ta başlar şubatın ilk haftası sonu biter. Bu aya Gağan Ayı denir.

2. ÇILLE, şubat ayı başlarında başlar, 21 Mart’a kadar olan süreyi kapsar. Alevi inancında şubat ayı Hızır ayıdır. Dersim bölgesinde ise Hızır ayı, ocak ortasında başlayıp, şubat ayı ortasına kadar devam eder.

3. ÇILLE, 21 Mart’ta gündüz ile gecenin eşitlendiği, baharın gelişinin müjdecisi olan Newroz bayramıyla başlar, 5-6 Mayıs’ta Hıdırellez bayramıyla sona erer.

Hızır olgusu ve kültü, Türkmenistan, Azerbaycan gibi Türki cumhuriyetlerde, İran, Irak, Suriye, Lübnan, Mısır gibi Ortadoğu ülkeleri, Fas, Cezayir gibi Kuzey Afrika ülkeleriyle Arnavutluk ve Makedonya, hatta tüm Balkanlar’da ve Anadolu’da yaşanıyor / yaşatılıyor. 6 Mayıs günlerinde bu coğrafyalarda Hızır ve İlyas adlarının birleşimi ile Hıdırellez, binlerce yıl öncesinden beri gelen bir bayram olarak kutlanır.

Şubat ayındaki Hızır günleri, Alevi Kızılbaş kültürünün en önemli günleridir. Bu günlerde Hızır’ın kendi taraflarında dolaştığına inanan Aleviler, 13, 14, 15 Şubat’ta 3 gün (bazı klanlarda şubatın 2. perşembesinden başlayıp 7 gün oruç tutarlar) Hızır orucu tutarlar. Oruç gece yarısından itibaren ertesi günün akşam gün batımına kadar devam eder. Üçüncü günün sonunda pişirilen kömbe, niyaz ve lokmalar konu komşuya pay edilir ve Hızır Cemi yapılır.

Hızır günlerinde yemek olarak babuko,(13) bıcık(14) ve bulgur pilavının yanında buğday, sac üzerinde kavrulup soğutulur, sonra dıstar(15) denilen taştan el değirmeninde un haline getirilip sıcak suda hamur haline getirilen ve adına ‘Hızır Kavutu’ denilen kavrulmuş ve öğütülmüş buğday irmiğinden sade bir helva yapılır. Bu helva tepsiye konarak ortası derinleştirilir ve bu orta kısma şerbet veya süzme bal eklenir. Sonra da, üstüne eritilmiş tereyağı dökülüp kaşıkla yenir.

Hızır günlerinin önemli geleneklerinden biri de, genç kız ve erkeklerin orucun son gününde su içmeyip bir dilekte bulunarak yatmalarıdır. Bu durum, suyu rüyalarında kimden, nereden içtikleri, kısmetlerinin nerede olduğu ve Hızır’ın kendilerine yardımcı olduğuna ilişkin inançtan kaynaklanır.

Kureyşan Ocağı evlatlarından Musa Kâzım Engin, Alevi Kızılbaşlar Hızır’a, “Hem tarihsel, hem inançsal ve hem de mitolojik bir kimlik olarak ortaya çıkan, (….) en güzel kavramlarla belleklere kazınan ve sürekli yaşatılan, yaşatılmakta olan ulu kişilerin kimliğini yüklemiştir” der. Engin, “Hızır, bütün inanç çağlarını kendi özetinde sunan bir simge olarak Tufan’da, Gılgameş’ın esrarlı sularında, dağlarında, ormanlarındadır. O, Ahura Mazda’daki Kutsal Beyaz Ruh, Supaniler’in gökleri izleyen tanrısı Haldi, gökteki kutsal ruhu Homa, şimşeklere binen hız tanrısı Teişeba, Hurrilerin fırtına tanrısı Teşup, İran’da Ab-ı Hayat içen Behruz, Hıristiyanlıktaki Nikolaus, Aleviler için Bozatlı Hızır’dır” diye devam eder. Hızır günleri ve Hızır lokması bütün bu yazılanların ötesinde toplumsal dayanışmanın ve paylaşmanın en önemli sembolüdür.

 

 

Açıklamalar:

9 - Kelek, Kürtçe bir sözcük olup, bir çeşit ırmak taşıtıdır. Kesilen keçilerin derilerinden yırtmadan yüzülmesinden meydan gelen tulumların şişirilmesi ve bunların birbirine bağlanmasından sonra üzerlerine çekilen direklerden oluşan bir tür sal demektir

10 - Keşti, Kürtçe ‘Gemi’ demektir.

11 - Ya güneşin önündeki güneş / Ya kelek ve gemilerin Hızır’ı / Ya yerde ve gökteki melek / Ya altın ay / Ya yaşlı Hızır / sen bize Rehber ve yoldaş olasın!

12 - Çılle: Kürtçe ‘Kış mevsimi’, aralık, ocak, şubat, mart ayları

13 - Babuko, Kilora Sir, Sîr, Zêrvet: Sivas, Dersim, Erzincan, Elazığ, Bingöl, Kayseri çevresinde kömbenin orta kısmının oyulup, içinden çıkarılan parçaların oyulan kısma konulması, üzerine de tuzlu tereyağı ve sarımsaklı yoğurt kıvamlı ayran eklenmek suretiyle hazırlanan yiyecek. Tereyağı şerbetle karıştırılarak soslanırsa babuko, ortası oyularak servis edilirse Zervet denir. Bu hamur yemekleri bazı bölgelerde farklı da yapılmaktadır.

14 - Bıcık: Dersim yöresinde yapılan bir tür Hızır böreği.

15 - Dıstar: El gücüyle çalıştırılan buğday, baharat ve keven öğütmeye yarayan bir tür küçük değirmen.

  Bu yazı 5897 defa okunmuştur.
  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 30 26 1 3 68 20 81 +48
2 Fenerbahçe 30 25 1 4 79 25 79 +54
3 Trabzonspor 30 15 11 4 51 40 49 +11
4 Beşiktaş 30 14 12 4 40 36 46 +4
5 Kasımpaşa 30 12 11 7 53 55 43 -2
6 Başakşehir FK 30 12 12 6 38 35 42 +3
7 Çaykur Rizespor 30 12 12 6 36 47 42 -11
8 Antalyaspor 30 10 9 11 35 33 41 +2
9 Adana Demirspor 30 9 9 12 46 39 39 +7
10 Alanyaspor 30 9 9 12 38 42 39 -4
11 Sivasspor 30 9 10 11 36 43 38 -7
12 Samsunspor 30 10 14 6 35 41 36 -6
13 Kayserispor 30 10 11 9 36 43 36 -7
14 MKE Ankaragücü 30 7 11 12 36 39 33 -3
15 Hatayspor 30 7 11 12 36 40 33 -4
16 Konyaspor 30 7 11 12 31 42 33 -11
17 Gaziantep FK 30 8 15 7 34 44 31 -10
18 Fatih Karagümrük 30 7 14 9 34 38 30 -4
19 Pendikspor 30 7 15 8 34 61 29 -27
20 İstanbulspor 30 3 20 7 22 55 13 -33
Takım O G M B A Y P AV
1 Eyüpspor 27 21 5 1 64 23 64 +41
2 Göztepe 27 17 5 5 45 15 56 +30
3 Sakaryaspor 27 13 6 8 41 28 47 +13
4 Çorum FK 27 13 8 6 44 28 45 +16
5 Kocaelispor 27 13 8 6 39 31 45 +8
6 Bodrumspor 27 12 7 8 35 19 44 +16
7 Boluspor 27 12 8 7 26 28 43 -2
8 Bandırmaspor 27 11 8 8 37 24 41 +13
9 Gençlerbirliği 27 10 7 10 31 26 40 +5
10 Erzurumspor FK 27 10 7 10 26 21 37 +5
11 Ümraniyespor 27 9 12 6 32 39 33 -7
12 Keçiörengücü 27 8 11 8 24 33 32 -9
13 Manisa FK 27 7 10 10 33 33 31 0
14 Şanlıurfaspor 27 6 12 9 23 30 27 -7
15 Tuzlaspor 27 7 14 6 26 43 27 -17
16 Adanaspor 27 8 16 3 21 40 27 -19
17 Altay 27 5 19 3 12 55 15 -43
18 Giresunspor 27 2 21 4 12 55 7 -43
Takım O G M B A Y P AV
1 Esenler Erokspor 30 21 5 4 67 26 67 +41
2 Bucaspor 1928 30 18 3 9 46 19 63 +27
3 Van Spor FK 30 19 5 6 50 31 63 +19
4 1461 Trabzon FK 30 16 6 8 56 32 56 +24
5 Yeni Mersin İdman Yurdu 30 15 6 9 42 25 54 +17
6 Ankaraspor 31 14 6 11 39 26 53 +13
7 Ankara Demirspor 30 13 12 5 35 32 44 +3
8 Karacabey Belediye Spor 31 11 10 10 32 29 43 +3
9 Beyoğlu Yeniçarşıspor 30 12 13 5 35 31 41 +4
10 Diyarbekir Spor 30 11 12 7 32 30 40 +2
11 Kırklarelispor 31 9 12 10 24 34 37 -10
12 Hes İlaç Afyonspor 30 8 11 11 18 28 35 -10
13 Nazilli Belediyespor 31 10 13 8 35 49 35 -14
14 Altınordu 30 8 12 10 34 31 34 +3
15 Serik Belediyespor 31 8 13 10 25 34 34 -9
16 Zonguldak Kömürspor 30 7 15 8 29 49 26 -20
17 Kırşehir Futbol SK 31 5 20 6 28 61 21 -33
18 Bursaspor 30 5 17 8 22 50 20 -28
19 Adıyaman FK 30 3 22 5 20 52 14 -32
Takım O G M B A Y P AV
1 Aliağa Futbol A.Ş. 24 17 0 7 50 12 58 +38
2 Kepezspor FAŞ 23 18 1 4 47 11 58 +36
3 52 Orduspor FK 24 12 7 5 30 22 41 +8
4 Ayvalıkgücü Belediyespor 23 11 6 6 28 19 39 +9
5 Edirnespor 23 11 8 4 37 22 37 +15
6 İnegöl Kafkas GK 23 9 6 8 24 23 35 +1
7 Mardin 1969 Spor 23 10 9 4 31 26 34 +5
8 K.Çekmece Sinopspor 24 9 9 6 33 25 33 +8
9 Artvin Hopaspor 23 8 8 7 30 22 31 +8
10 Karabük İdmanyurdu Spor 23 9 10 4 21 31 31 -10
11 Talasgücü Belediyespor 24 8 14 2 24 37 26 -13
12 Kırıkkalegücü FK 23 6 12 5 18 29 23 -11
13 Gümüşhanespor 24 4 11 9 18 37 21 -19
14 Malatya Arguvanspor 23 2 17 4 9 40 10 -31
15 Tarsus İdman Yurdu 23 2 18 3 16 60 9 -44
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 İstanbulspor vs Çaykur Rizespor
 02/04/2024 Antalyaspor vs MKE Ankaragücü
 02/04/2024 Galatasaray vs Hatayspor
 02/04/2024 Gaziantep FK vs Alanyaspor
 03/04/2024 Sivasspor vs Fatih Karagümrük
 03/04/2024 Fenerbahçe vs Adana Demirspor
 03/04/2024 Kayserispor vs Kasımpaşa
 03/04/2024 Konyaspor vs Trabzonspor
 04/04/2024 Başakşehir FK vs Beşiktaş
 04/04/2024 Samsunspor vs Pendikspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 Keçiörengücü vs Çorum FK
 02/04/2024 Şanlıurfaspor vs Sakaryaspor
 02/04/2024 Boluspor vs Gençlerbirliği
 02/04/2024 Manisa FK vs Bodrum FK
 03/04/2024 Tuzlaspor vs Ümraniyespor
 03/04/2024 Adanaspor vs Eyüpspor
 03/04/2024 Altay vs Bandırmaspor
 03/04/2024 Kocaelispor vs Göztepe
 04/04/2024 Erzurumspor FK vs Giresunspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Diyarbekir Spor vs Nazilli Belediyespor
 03/04/2024 Esenler Erokspor vs Beyoğlu Yeniçarşıspor
 03/04/2024 Hes İlaç Afyonspor vs Altınordu
 03/04/2024 Kırklarelispor vs Bucaspor 1928
 03/04/2024 Kırşehir Futbol SK vs Adıyaman FK
 03/04/2024 Van Spor FK vs Ankaraspor
 03/04/2024 Yeni Mersin İdman Yurdu vs Karacabey Belediye Spor
 03/04/2024 Zonguldak Kömürspor vs Bursaspor
 03/04/2024 1461 Trabzon FK vs Ankara Demirspor
 03/04/2024 Kırklarelispor - Bucaspor 1928 Kırklarelispor ligde evindeki son 5 maçında hiç kaybetmedi  Kırklarelispor yenilmez
 03/04/2024 Diyarbekir Spor - Nazilli Belediyespor Diyarbekir Spor ligdeki son 5 maçında hiç kazanamadı  Nazilli Belediyespor yenilmez
 03/04/2024 Van Spor FK - Ankaraspor Van Spor FK ligde evindeki son 7 maçını kazandı  Van Spor FK kazanır
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Artvin Hopaspor vs Edirnespor
 03/04/2024 Ayvalıkgücü Belediyespor vs Gümüşhanespor
 03/04/2024 K.Çekmece Sinopspor vs İnegöl Kafkas GK
 03/04/2024 Malatya Arguvanspor vs Kepezspor FAŞ
 03/04/2024 Mardin 1969 Spor vs Aliağa Futbol A.Ş.
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu vs Kırıkkalegücü FK
 03/04/2024 52 Orduspor FK vs Karabük İdmanyurdu Spor
 03/04/2024 52 Orduspor FK - Karabük İdmanyurdu Spor 52 Orduspor FK ligde evindeki son 5 maçını kazandı  52 Orduspor FK kazanır
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu - Kırıkkalegücü FK Kırıkkalegücü FK ligde deplasmandaki son 8 maçında hiç kazanamadı  Tarsus İdman Yurdu yenilmez
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ
Tüm Anketler
Web sitemize nasıl ulaştınız?
ŞANS OYUNLARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • YUKARI