Erdoğan YALGIN
  01-05-2022 07:50:00

Kürt Alevileri (Réya /Raa Heqiye) ve Ermeniler

Mezopotamya ve Anadolu’nun kadim halkları Kürtler, Süryani/ Asuriler, Ermeniler ve burada adını sayamadığımız nice halklar; 19.yüzyılın sonlarına kadar barış içinde bir arada yaşamaktaydılar. 20.yüzyılın başlarında, Osmanlı üzerine inşa edilen Ulus-devlet modeli ekseninde geliştirilen “etnik arındırma“ sitemiyle bir “Pantürkizm, Kemalist-Türk kimliği“ yaratıldı. Kadim halklar biri birilerine düşürüldü ve en sonunda gayri Müslimlere etnik temizlik yapılırken, Müslüman Kürtler; Türk-İslam senteziyle Türkleştirilmek istendi. İlginçtir; bugünlerde yaşadığımız 24 Nisan 1915, Ermeni soykırımının tartışmaları hala canlılığını korumaktadır. Bu antik coğrafyada Ermenilerle, Alevi Kürtlerin (Réya/ Raa Heqiye) arkaik ve bir o kadar da iç içe geçmiş ortak tarihsel yönleri bulunmaktadır. Bu makalemizde, Ermeni-Kürt Alevilerinin ortak yaşam alanlarının temeli olan “dil ve inanç“ bazındaki kültürel artılarına temas edilecektir.

Kürtlerin ve Ermenilerin dili

Mezopotamya halklarının yani Kürtlerin, Farsların, Ermenilerin ve hatta bazı Hint toplulukların  ortak inancı, Zerdüştlüktü. Zerdüşt’ün kutsal kitabı Avesta’sının dili, bu halkların ortaklaşa kullandıkları ve ondan faydalandıkları en eski dillerden biriydi.  Konu ile ilgilenen dilbilimcileri (Filogog) Avesta’nın dilinin “Med dili” olduğunda hem fikirdirler. Med dilindeki çoğu kelimeler, Kürtçenin bütün lehçelerinde yer almaktadır. Keza Ermenice dilini oluşturan çoğu kelime ve sözcüklerin Avesta’nın  dili, yani Med ve Hint (Arya) dillerinden geldiği genel bir kabuldür (Yalgın, 2016).

 

Örneğin; Ahmet Esat Uras (1882-1957) “Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi” adlı eseri bu konuda farklı yazılı kaynaklardan edindiği bilgilerle doludur. Uras, bu çalışmasının “Dil ve Edebiyat” bölümünde, yerli ve yabancı yazılı kaynaklarında derlediği konu ile ilgili bazı veriler sunmaktadır. Hemen belirtelim ki Uras, söz konusu çalışmasını, elbette “Türk Tarih Tezleri ”ne kaynak oluşturacak bir şekilde hazırlamıştır. Osmanlı İmparatorluğunun son deminde, İttihat ve Terakki (1889-1918 ) kadrolarının 1909 da, ısmarlama olarak “Ermenileri araştırma görevini” Uras’a verdikleri zaten bilinmektedir.

Bununla birlikte Uras; farklı kaynaklarda ve hatta Ermeni yazarlarının Ermenice yazdıkları orijin eserlerinde, kaynağını da göstererek incelediği ve kısmen bilimsel gerçekliğe de haykırı olmayan, “Ermenilerin dili ve edebiyatına ilişkin” bir dizi veriler sunmaktadır. Konumuzla alakalı olarak Uras, dilsel manada şu hususların altını çizmektedir.

“Kitab-ı Mukaddes’in çevrilmesi dolayısıyla çeviriciler tarafından Ermeniceye, Rumcadan, Asuriceden ve diğer dillerden alınmış ve bir çoğu da İranlılar, özellikle Medyalılar ile, Partlarla uzun zaman birlikte yaşamışlardır. Şüphesiz birbirilerinin dilini de anlıyorlardı. Şu halde Ermeni dilinin de Pehlevi dili ile bir asıldan olduğu ve İranlılardan gelenek, kültür bağları bulunduğu anlaşılır (...). Ermeniler, Rumca ve Fars dilleri ile yazarlardı. Milattan bir yüzyıl öncesine kadar  Rumca ve Farisi, büyükler ve soylular tarafından kullanılırdı. Ermenice daha çok halk dili idi” (Uras, 1987: 108) der.

Nitikin kendi araştırmalarında Kürtçe ve Ermenice arasındaki benzerliğin ana kaynağını,  M.Ö. 2.yy da Kuzey-Batı Mezopotamya ve Kuzey < Rojava Suriye’de Hurri dilini göstermektedir (Nitikin, 1991: 43). Nitekim Ermeniler 4.yüzyıla, yani Hristiyanlığa geçene  kadar önemli ölçüde İran kültür (Ariyenik) ve dini (Zerdüşti < Mitra) etkisi altındaydı.  Binaenaleyh Dersim ve çevresine Asurlardan önce, Ariyen kökenli Hurriler < Mitaniler egemendiler. Konuştukları dilin Urartu’ca olduğu konusunda yazın alanında görüş birliği bulunmakla birlikte, Urartuların dilinin, İrani ve Sami dili olduğuna dair görüşler de bulunmaktadır.  Bu bağlamda gelişen bazı veriler, ayrıca Dersim’de kullanılan bir çok kelimenin antik çağda kullanılan dillerdeki kelimelerle benzerliği görülmektedir.

Ermenice, Kürtçe, Farsça ve Süryanice dillerinin aynışan öbekleri göz ardı edilmemelidir. Dolayısıyla bilimsel formülerle bölgenin  tomografiği  incelendiği zaman, Ermenice dili;  Kürtçe ve Persçenin yanı sıra, yine Asuri/ Süryanice dilsel özelliklerinin ortaklaştığı anlaşılacaktır. Kadim halklar arası konuşulan dilin ortak özellikleriyle birlikte, inanç bazında da aynı birliktelik söz konusudur.

Kürtlerin ve Ermenilerin Eski İnancı

Miladi 4.yüzyıla kadar belli ibadet yerleri olmayan ve tıpkı Batıni Aleviler gibi doğayla iç içe ibadet ritleri dizayn eden Ermenileri, bu eski Pagan (paganus) dinlerinden, Roma Hristiyanlığı adına Kayserili Piskopos Kirikor Lusavoriç (ö.326), m.301 yılından itibaren Hristiyanlığa geçirmek için, ilk radikal uğraşları göstermiştir. Meselâ Kürt Alevilerinin de kutsadıkları Erzincan’daki  Nane (nan, ana, anahit) tapınağı, MS. 334 yılında, Kirkor Lusaroviç tarafından yıkılmıştı. Özellikle kırsal yaşamdaki Ermenilerin; Hristiyanlığa geçiş süreçleri, oldukça kanlı ve bir o kadar da sancılı olmuştu. Bu durum Batıni Alevilerinin; Emevi ve Abbasi zulümleri karşısında yaşadıklarıyla aynışır! Ermeni tarımcı toplumunun dinsel inancı hakkında Uras şu görüşleri dillendirir:  “Ateşe tapma , Hristiyanlıktan önce, İran (Kürtler, e.y.) ve Ermeniler arasında ortak bir din idi. Bu nedenle din, dil, Kültür; Ermenileri, İranlılarla birleştiriyordu. Ermeniler arasına Hristiyanlığın girmesi, kendilerini Bizanslılara yaklaştırdı. Sasani hükümdarları, Ermenileri ateşe tapıcılığa döndürmeye çalıştılar” (Uras, 1987: 622).

Unutmamak gerekir ki; Türk tarih yazımında bahis konusu edilen “İran, İranlı, Pers, Farsça, Ari, Aryen” ve benzeri tanımların içinde; “Kürt” kimliğinin gizlenmesi yok sayılarak, gerçekliğinin karartılması hedeflenmektedir. Sözü edilen bu tanımların içinde Kürt tanımının varlığı, asla göz ardı edilmemledir! Ermenilerle Alevi Kürtlerin dilsel çerçevede olduğu gibi, inanç alanında da bir çok temel özellikler paylaştıkları bilinmektedir.

Yine Uras, bu konuyu şöyle dile getirmektedir: “Ermeniler ’de İranlılar (Kürtler, e.y.) gibi ilk zamanlarda güneşe, aya, ataşe, suya, toprağa, rüzgara taparlardı. Üstleri daima karla örtülü Masis (Ararat), Nemrut, Süphan (Sipan), Arakaz gibi alev saçan dağlara, yıldızlara, gezegenlere, burçlara, yalçın kayalara, büyük sulara, güvercin, şahin, kartal, boğaya, soso (gümüşlü Kavak) gibi ağaçlara hayali tanrılara, iyi ve kötü ruhlara taparlardı. “Ermeniler ibadetlerini açıkta yaparlardı. İlk zamanlarda belirli tapınakları yoktu. Güneşe, dağ tepelerinde, aya, genellikle Sebuh dağı üstünde, tapınırlardı. Ermenilerin kiliselerinin hala doğuya dönük bulunması, ayinlerde o yana dönerek yakarmaları güneşe ait okunması, güneşe “Arekak” yani Ar-ek-akn (Allah’ın bir gözü) denilmesi bu zamandan kalmadır” (Uras, 1987: 115).

İşte burada da görüldüğü gibi Ermenilerle, Batıni Kürt Alevilerinin (Réya /Raa Heqiye) dil ve inanç alanında ortaklaşa yarattıkları bir çok sosyo- kültürel artıları, ortak yaşam alanlarında birlikte geliştirdikleri asla unutulmamalıdır. Dolayısıyla Osmanlı ve Genç Cumhuriyet, bu arkaik kültürel ortaklığı çok iyi bildiğinden ötürü, her iki halkı etnik soykırımlardan geçirmiştir. Bu da yetmemiş bu kadim halkları iç çekişmelerle, zaman zaman  biri birine düşürmüştür. Yaşanmış acılar ortaktır, yaşanmışlar asla unutulmamalıdır!

 

Bibliografya

Uras, Esat (1987) “Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi” Belge Yayınları İst

Nikitin, Bazil (1991) “Kürtler/ Sosoyolojik ve Tarihi İnceleme“ Deng Yayınları İstanbul.

Yalgın, Erdoğan, (2016) “Dersim’in Gizemli Tarihi -I Şeyh Dilo Belincan’ın (Berxécan) Şeceresi ve Kürt Aşiretleri” Fam yay. İst.

 

  Bu yazı 4282 defa okunmuştur.
  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 30 26 1 3 68 20 81 +48
2 Fenerbahçe 30 25 1 4 79 25 79 +54
3 Trabzonspor 30 15 11 4 51 40 49 +11
4 Beşiktaş 30 14 12 4 40 36 46 +4
5 Kasımpaşa 30 12 11 7 53 55 43 -2
6 Başakşehir FK 30 12 12 6 38 35 42 +3
7 Çaykur Rizespor 30 12 12 6 36 47 42 -11
8 Antalyaspor 30 10 9 11 35 33 41 +2
9 Adana Demirspor 30 9 9 12 46 39 39 +7
10 Alanyaspor 30 9 9 12 38 42 39 -4
11 Sivasspor 30 9 10 11 36 43 38 -7
12 Samsunspor 30 10 14 6 35 41 36 -6
13 Kayserispor 30 10 11 9 36 43 36 -7
14 MKE Ankaragücü 30 7 11 12 36 39 33 -3
15 Hatayspor 30 7 11 12 36 40 33 -4
16 Konyaspor 30 7 11 12 31 42 33 -11
17 Gaziantep FK 30 8 15 7 34 44 31 -10
18 Fatih Karagümrük 30 7 14 9 34 38 30 -4
19 Pendikspor 30 7 15 8 34 61 29 -27
20 İstanbulspor 30 3 20 7 22 55 13 -33
Takım O G M B A Y P AV
1 Eyüpspor 27 21 5 1 64 23 64 +41
2 Göztepe 27 17 5 5 45 15 56 +30
3 Sakaryaspor 27 13 6 8 41 28 47 +13
4 Çorum FK 27 13 8 6 44 28 45 +16
5 Kocaelispor 27 13 8 6 39 31 45 +8
6 Bodrumspor 27 12 7 8 35 19 44 +16
7 Boluspor 27 12 8 7 26 28 43 -2
8 Bandırmaspor 27 11 8 8 37 24 41 +13
9 Gençlerbirliği 27 10 7 10 31 26 40 +5
10 Erzurumspor FK 27 10 7 10 26 21 37 +5
11 Ümraniyespor 27 9 12 6 32 39 33 -7
12 Keçiörengücü 27 8 11 8 24 33 32 -9
13 Manisa FK 27 7 10 10 33 33 31 0
14 Şanlıurfaspor 27 6 12 9 23 30 27 -7
15 Tuzlaspor 27 7 14 6 26 43 27 -17
16 Adanaspor 27 8 16 3 21 40 27 -19
17 Altay 27 5 19 3 12 55 15 -43
18 Giresunspor 27 2 21 4 12 55 7 -43
Takım O G M B A Y P AV
1 Esenler Erokspor 30 21 5 4 67 26 67 +41
2 Bucaspor 1928 30 18 3 9 46 19 63 +27
3 Van Spor FK 30 19 5 6 50 31 63 +19
4 1461 Trabzon FK 30 16 6 8 56 32 56 +24
5 Yeni Mersin İdman Yurdu 30 15 6 9 42 25 54 +17
6 Ankaraspor 31 14 6 11 39 26 53 +13
7 Ankara Demirspor 30 13 12 5 35 32 44 +3
8 Karacabey Belediye Spor 31 11 10 10 32 29 43 +3
9 Beyoğlu Yeniçarşıspor 30 12 13 5 35 31 41 +4
10 Diyarbekir Spor 30 11 12 7 32 30 40 +2
11 Kırklarelispor 31 9 12 10 24 34 37 -10
12 Hes İlaç Afyonspor 30 8 11 11 18 28 35 -10
13 Nazilli Belediyespor 31 10 13 8 35 49 35 -14
14 Altınordu 30 8 12 10 34 31 34 +3
15 Serik Belediyespor 31 8 13 10 25 34 34 -9
16 Zonguldak Kömürspor 30 7 15 8 29 49 26 -20
17 Kırşehir Futbol SK 31 5 20 6 28 61 21 -33
18 Bursaspor 30 5 17 8 22 50 20 -28
19 Adıyaman FK 30 3 22 5 20 52 14 -32
Takım O G M B A Y P AV
1 Aliağa Futbol A.Ş. 24 17 0 7 50 12 58 +38
2 Kepezspor FAŞ 23 18 1 4 47 11 58 +36
3 52 Orduspor FK 24 12 7 5 30 22 41 +8
4 Ayvalıkgücü Belediyespor 23 11 6 6 28 19 39 +9
5 Edirnespor 23 11 8 4 37 22 37 +15
6 İnegöl Kafkas GK 23 9 6 8 24 23 35 +1
7 Mardin 1969 Spor 23 10 9 4 31 26 34 +5
8 K.Çekmece Sinopspor 24 9 9 6 33 25 33 +8
9 Artvin Hopaspor 23 8 8 7 30 22 31 +8
10 Karabük İdmanyurdu Spor 23 9 10 4 21 31 31 -10
11 Talasgücü Belediyespor 24 8 14 2 24 37 26 -13
12 Kırıkkalegücü FK 23 6 12 5 18 29 23 -11
13 Gümüşhanespor 24 4 11 9 18 37 21 -19
14 Malatya Arguvanspor 23 2 17 4 9 40 10 -31
15 Tarsus İdman Yurdu 23 2 18 3 16 60 9 -44
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 İstanbulspor vs Çaykur Rizespor
 02/04/2024 Antalyaspor vs MKE Ankaragücü
 02/04/2024 Galatasaray vs Hatayspor
 02/04/2024 Gaziantep FK vs Alanyaspor
 03/04/2024 Sivasspor vs Fatih Karagümrük
 03/04/2024 Fenerbahçe vs Adana Demirspor
 03/04/2024 Kayserispor vs Kasımpaşa
 03/04/2024 Konyaspor vs Trabzonspor
 04/04/2024 Başakşehir FK vs Beşiktaş
 04/04/2024 Samsunspor vs Pendikspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 Keçiörengücü vs Çorum FK
 02/04/2024 Şanlıurfaspor vs Sakaryaspor
 02/04/2024 Boluspor vs Gençlerbirliği
 02/04/2024 Manisa FK vs Bodrum FK
 03/04/2024 Tuzlaspor vs Ümraniyespor
 03/04/2024 Adanaspor vs Eyüpspor
 03/04/2024 Altay vs Bandırmaspor
 03/04/2024 Kocaelispor vs Göztepe
 04/04/2024 Erzurumspor FK vs Giresunspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Diyarbekir Spor vs Nazilli Belediyespor
 03/04/2024 Esenler Erokspor vs Beyoğlu Yeniçarşıspor
 03/04/2024 Hes İlaç Afyonspor vs Altınordu
 03/04/2024 Kırklarelispor vs Bucaspor 1928
 03/04/2024 Kırşehir Futbol SK vs Adıyaman FK
 03/04/2024 Van Spor FK vs Ankaraspor
 03/04/2024 Yeni Mersin İdman Yurdu vs Karacabey Belediye Spor
 03/04/2024 Zonguldak Kömürspor vs Bursaspor
 03/04/2024 1461 Trabzon FK vs Ankara Demirspor
 03/04/2024 Kırklarelispor - Bucaspor 1928 Kırklarelispor ligde evindeki son 5 maçında hiç kaybetmedi  Kırklarelispor yenilmez
 03/04/2024 Diyarbekir Spor - Nazilli Belediyespor Diyarbekir Spor ligdeki son 5 maçında hiç kazanamadı  Nazilli Belediyespor yenilmez
 03/04/2024 Van Spor FK - Ankaraspor Van Spor FK ligde evindeki son 7 maçını kazandı  Van Spor FK kazanır
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Artvin Hopaspor vs Edirnespor
 03/04/2024 Ayvalıkgücü Belediyespor vs Gümüşhanespor
 03/04/2024 K.Çekmece Sinopspor vs İnegöl Kafkas GK
 03/04/2024 Malatya Arguvanspor vs Kepezspor FAŞ
 03/04/2024 Mardin 1969 Spor vs Aliağa Futbol A.Ş.
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu vs Kırıkkalegücü FK
 03/04/2024 52 Orduspor FK vs Karabük İdmanyurdu Spor
 03/04/2024 52 Orduspor FK - Karabük İdmanyurdu Spor 52 Orduspor FK ligde evindeki son 5 maçını kazandı  52 Orduspor FK kazanır
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu - Kırıkkalegücü FK Kırıkkalegücü FK ligde deplasmandaki son 8 maçında hiç kazanamadı  Tarsus İdman Yurdu yenilmez
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ
Tüm Anketler
Web sitemize nasıl ulaştınız?
ŞANS OYUNLARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • YUKARI