Erdoğan YALGIN
  25-04-2021 09:16:00

Atanmışlar Meclisi ve Kürtler

İstanbul’daki Osmanlının Meclis-i Mebusanı, 18 Mart 1920 de son toplantısını yaptı ve bir daha toplanmamak üzere dağıldı. Bu yeni durum, yaklaşık 600 yıllık bir imparatorluk kuran Osmanlının da tarihe karışması anlamına geliyordu. Meclis-i Mebusanın bazı üyeleri ise Ankara da kurulmakta olan ilk meclise katılmak için tetikteydiler. Mustafa Kemal Samsun’a çıkışından tam 11 ay sonra Ankara da  bugünkü TBMM’nin açılışını yapmaya hazırlanıyordu. Buna göre  21 Nisan da Heyet-i Temsiliye adına, tüm illere 5 maddelik bir açılış programı gönderdi. 1. Maddesi ise; Allahlın lütfu keremiyle Nisan 23 Cuma günü, Cuma namazından sonra Ankara’da Büyük Millet Meclisi açılacaktır.”  diğer maddelerinde ise bol bol Allah ve Kur’an dan söz ediliyordu. Çünkü Osmanlının gölgesi Ankara’nın üzerine çökmüştü. Ve o gün geldi. Hacı Bayram Veli Camiinde topluca kılınan Cuma namazından hemen sonra, saat 13.45 te dualarla yeni meclis açıldı.

Seçme ve Seçtirme Hakkı M. Kemal’de

Şimdi sorulması gereken ilk soru şu olmalı; Peki meclis üyeleri, milletvekilleri o zamanlar nasıl seçilmişti? Bunlar kimlerdi ve bulundukları ilde ne anlama geliyorlardı? Çünkü ortada ne Yüksek Seçim Kurulu, ne sandık,  ne aday ve ne de ki oy pusulaları vardı! Ama onun da bir kolayı bulunmuştu. Şöyle ki; Meclisin üyelerini, bizzat Mustafa Kemal listeler şekillinde hazırlayıp o ilin vali ve askeri komutanlarına yolluyor ve bu görevliler, listeleri “o ilin vekilleri” diye zapta geçiyor, sonrada ahaliye duyuruyorlardı. En ilginç isim listeleri, özellikle Kürt illerine atanan vekillerdi. Bunlar; İttihat Terakki (1889-1918, birlik ve ilerleme) kurmayları, Osmanlı ordu mensupları, kendilerine yakın Kürt şahsiyetleri dışında, yerli Türkmenlerden daha çok Balkan göçmenlerinden oluşmaktaydı. Dolayısıyla bunların tümü, M. Kemal’in yakınında bulunmuş kişilerdi. Aslında bu da gösteriyordu ki M. Kemal, ta işin başından beri Kürtleri meclise bağlayarak onları, yanında tutma eğilimindeydi.

Kürt Olmayıp da, Kürt İllerine Atanan Bazı Milletvekilleri Şunlardı

M. Kemal ve arkadaşları 1. Meclisi oluştururken Kürt illerine, Kürt olmayan ve dışarıdan vekil atamalarına ayrı bir önem vermişti. Örneğin bunlardan bazıları şunlardı: Mazhar Müfit Kansu; Denizli doğumlu ve Arap bir aileye mensuptu. Hakkari milletvekilliğine atanmıştı. Rafet Orbay;  İstanbul doğumlu ve Abhaz kökenliydi. Sivas milletvekilliğine atanmıştı. Dr. Ali Haydar Yuluğ; İzmir doğumluydu. Van milletvekilliğine atanmıştı. Hacı Şükrü Bey; İstanbul doğumluydu. Diyarbakır milletvekilliğine atanmıştı. Haydar Hilmi Vaner; İstanbul doğumluydu. Van Milletvekilliğine atanmıştı. Cahit Erdal Bey; Selanik doğumluydu. Kars milletvekilliğine atanmıştı.

Bunların sayılarını çoğaltmak elbette mümkün! Bu atanmış vekiller daha sonraki yıllarda ise bu illerde valilik ve değişik mülki amirliği görevlerinde bulunmuşlardı. Bunlar; Bölge ve Kürtler hakkında yüzlerce raporlar hazırlayıp, Ankara’yı bilgilendirip ve akıl hocalığı görevini üstlenmişlerdi. Bu cenahın bir başka görevi ise Kürtleri birbirileriyle uzlaşmaz ve karşıt cephelerde konumlandırmaktı. Dahası, Osmanlı oyunlarıyla Kürtlerin yaşam kimyasını alt üst ediyorlardı.

Kürdistani Kürtler Dışarıda

Örneğin o tarihlerde Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürt Teşkilat-i İçtimaiye, Kürt Millet Fırkası gibi kurulmuş Kürt Parti ve teşkilatları da vardı. Yine Hawar dergisi olmak üzere, Kürt yayınları ve Kürtler tarafından tanınmış bir çok Kürt şahsiyetleri bu oluşuma dahil edilmedi. M. Kemal, kendisiyle işbirliği yapacak ve özellikle yaşlı, okur yazar olmayan, Şeyh-Pir dindar, feodal Kürtlerden faydalandı. Bunlardan Dersimli Diyap Ağa, Muşlu İlyas Sami Efendi, Bitlisli Sadullah Efendi gibileri bu listenin başında gelmekteydi. Buna karşın Koçgiri ve Dersim’den İdare İbrahim, Seyid Rıza, Alişan Bey ve Nuri Dersimi gibi kişiler Ankara’nın bu taktik hamlesini görmüş, rüşvet olarak dağıtılan vekillikleri almamışlardı. Hatta Kocanlı İdare İbrahim’in ‘’Osmanlı’nın bulanık çeşmesinden su içilmez’’ diyerek bu atama vekilliği ret ettiği anlatılır. Yine de bütün bunlara rağmen görülüyor ki M. Kemal’in uygulamaya koyduğu meclisin ilk açılışı bir fiyaskoyla sonuçlanmıştır. Şöyle ki;

M. Kemal’de Hayal Kırıklığı

1. Meclise için M. Kemal 360 milletvekili listesi hazırlamış ve illere bildirmişti. Ama işler M. Kemal’in öngördüğü gibi gitmiyordu. 1. Meclise 360 vekil yerine ancak 120 milletvekili katılabilmişti. Bu gerçek karşısında M. Kemal hayal kırıklığına uğramıştı. Öyle ya önceden belirleyip ve bizzat kendi seçtikleri dahi meclisi reddetmiş ve gelmemişlerdi. Bu hayal kırıklığından dolayı, meclis çalışmalarına 23 Nisan’da başlanamamıştı. Meclis 23 Nisan’da toplandı ve aynı gün dağıldı. Fakat Meclisin açılış yine de  “23 Nisan” olarak kaydedildi. Bundan böyle herkes adımını denk atsın diye; 29 Nisan 1920 de 2 numaralı kanun olarak “Hıyaneti Vataniye Kanunu“ çıkarıldı. Bu kanunla TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaların önlenerek otoritenin sağlanması, askere alımı denetim altında tutarak asker kaçaklarının ve İstanbul Hükümeti ile işbirliği yapanların cezalandırılması sağlandı. Çıkarılan bu kanundan hemen sonra, kanunun seri bir şekilde uygulanması için 18 Eylül 1920 tarihinde  bu defa da binlerce insanın seyyar mahkemelerce cezalandırılarak idam edilmesini sağlayan “İstiklal Mahkemeleri“ kurulmuştu. Bu İstiklal Mahkemeleri; “Üç Aliler“ in şahsında bir korku mekanizması olarak muhaliflerin karşısında konumlandırılmıştı. Tekrar asıl konumuza dönelim:

Meclis Başkanlığı Seçimi

120 Üye ile Başkanlık Seçimi, 24 Nisan’da başlamıştı. Meclisteki bu ilk seçimlerde Meclis başkanlığı için M. Kemal ve Meclis-i Mebusanın reisi Erzurum milletvekili Hukukçu Celalettin Arif Bey yarıştılar. M. Kemal toplam 120 üyenin 110 oyunu alırken, C. Arif bey ise 109 oy alarak 1 oyla meclis başkanlığını kıl payı M. Kemal’e kaptırdı. Aslında bu sonuç çok ama çok ilginçti! Zira daha sonraki yıllarda C. Arif bey İstiklal Mahkemelerini görünce, aslında kendisi için o 1 oyun ne kadar hayırlara vesile olduğunu da anlayacaktı. Siyasi hayatında ise M. Kemal’le hep ters düşecekti.

Burada çıkan sonuç; M. Kemal, kendi seçip meclise getirdiği 120 vekilin sadece 110’u tarafından kabul görüyordu. 1 oyla kazandığı meclis başkanlığıyla birlikte, Yasamayı, yürütmeyi ve yargıyı tek elde topluyordu. 25-29 Nisan 1920 tarihleri arasındaki meclis görüşmelerinde ilk çıkan yasa ise, Hıyanet-i Vataniye kanunu oldu. Bu kanun İstiklal Mahkemelerinin de müjdecisiydi. Artık bütün muhalifler zapt-u rapt altına alınmıştı!

Bu arada resmi tarihin yazmadığı ama sözlü tarih kayıtlarına geçen bir meclis başkanlığı hadisesi daha var. O da 1925’te idam edilen Dersim Milletvekili Hasan Hayri Beyin meclis başkanlığa hazırlanması ve önünün kesilmesidir. Hakan Aday’ın yaptığı sözlü tarih çalışmasından öğreniyoruz ki; Hasan Hayri Bey, Kürdistan vekillerinin desteğiyle meclis başkanlığına aday olmak istiyor ama Mustafa Kemal ve İsmet İnönü’nün taktiğiyle yolu kesiliyor. Hakan Aday’ın, Hasan Hayri Bey’in akrabalarıyla yaptığı görüşmede şu anlatılıyor: ‘Atatürk, İnönü’nün yanına gidiyor diyor ki ‘Yaw bu Xêro bize bela oluyor.’ İnönü de diyor ki ‘O çok kolay. Bir mezheplik davası meselesini ortaya atalım, hangisini savunursa diğer taraf ona cephe alır.’ Neyse orda tabi hazırlıyorlar meclis başkanı çağıyor, diyor ki ‘Hasan Hayri senin fikrin nedir, söyle ki Cumhuriyetin mezhebini belirleyelim?’ Hasan Hayri diyor ki ‘Bu bir komplodur. Komplo olmasa Hz. Peygamber bunu ayırt etmedi, ben kimim ki?!’
Orda Diyab Ağa da kalkıyor diyor ki ‘Sen niye böyle konuştun. Sen Alevi’ye hainlik ettin.’ Orda araları açılıyor.’’ (1)

Hasan Hayri Beyin meclis başkanlığına adaylığına dair yazılı kaynaklardan bir bilgi elde edemedik. Hasan Hayri Bey’in başkanlık yarışından hangi saiklerle çekildiğine dair bilgi de yok elimizde. Yine bu vakânın idama giden süreçle ilgisinin olup olmadığı da bir araştırma konusu olarak duruyor önümüzde.

Başkanvekilliğine iki Çelebi Getirildi

M. Kemal başkanlığını yaptığı meclisin 1. Başkan Vekilliğine Konya milletvekili “Mevlana Çelebisi” olan, Abdulhalim Çelebi’yi getirdi. 2. Başkan Vekilliğine ise “Bektaşi Çelebisi” Cemalettin Çelebi Efendi’yi atadı. Ama Bektaşi Çelebisi hayatında bu meclise adımını bile hiç atmadan, 1921’de hayata gözlerini kapadı. Yıllar sonra 30 Kasım 1925’te çıkan 677 sayılı kanun ile tekke ve zaviyeler kapatıldığında Bektaşi Dergahına kilit vurulurken, Konya’daki Mevlevi tekkesi, müzeye çevrildi.

Atanmış Alevi Vekilleri

Bu ilk meclis için sadece Dersim’de 6, Kırşehir de 1, Denizli’de 1, Erzincan’da 1 olmak üzere toplam 9 Alevi vekil tayin edilmişti. Nüfus olarak az olduğu halde bonkör davranıp, Dersim’e torpil yapmış ve altı vekil birden atamıştı. Ancak 23 Nisan da meclise, sadece Dersim vekili Mustafa Zeki Saltuk, ki O da Osmanlının İstanbul’daki Meclis-i Mebusanı’ndan gelip katılmıştı. İlk meclis için toplam 72 Kürt vekil atanmış gözüküyordu. Zaten daha sonraki atanmışlar listesinde bu isimlerin çoğu yer almayacaktı. M. Kemal artık işi sıkı tutuyor ve kendi ajandasına göre  vekil atıyordu. Şimdilerde olduğu gibi sıkı sıkıya bağlılık ve itaat!

1. Mecliste İlk Defa “Kürdistan” Görüşüldü.

M. Kemal, Samsun’a çıkışından tam 11 ay sonra 1. Meclisi açmıştı. Meclisin açılışından yaklaşık 11 ay sonra da, yani 17 Mart 1921 de, mecliste Kürdistan ile ilgili  bir genel görüşme yapıldı.” Kürdistan meselesi diye bir mesele mevcut olmadığına” dair Kürt illerinde gelen sözde anonim telgraflar (!) okundu.

Meclisi yöneten Başkan, yani M. Kemal “Son günlerin hadisesi durumuna gelen Kürdistan meselesi ile ilgili olarak Kürt kardeşlerimiz de böyle bir meselenin olmadığına dair telgraflar göndermişlerdir. Bunlardan bir tanesini okuyalım” diyerek bir telgrafın okunmasını istedi. 24 Mart 1921 tarihinde tekrar Kürdistan meselesinin mevcut olmadığına dair muhtelif yerlerden telgraflar olduğu bildirildi. 31 Mart 1921’de meclis tekrar Kürdistan’ı görüştü. Üstü kapalı sözde gelen telgraflar tekrar okundu. Böylece “Kürtlerin Kürdistan” diye bir sorunlarının olmadığı “kabul edenler, etmeyenler!” diye soruldu “Kabul edilmiştir” cümlesi zapta geçildi..

Bazı vekiller tarafından telgraf çekenlere teşekkür cevaplarının yazılması istendiyse de bu karşılık görmedi.  Bu telgrafların nerelerden geldiği de soruldu, üstü kapalı bir aceleyle “ Çapakçur, Genç ve bir çok yerden” cevabı verildi.

İşte görüldüğü gibi, Meclisin açılışından yaklaşık 11 ay sonra Kürtler ve Kürdistan tartışılıyor ve yalandan, uyduruk yada aslında hiç olmayan telgraflar okunuyor, Kürtler açısında “böyle bir sorunun- yani Kürtlerin Kürt ve Kürdistan sorununun olmadığı” meclis tutanaklarında zapta geçiliyordu. Oysa Koçgiri’de bir soykırım provası yapılmış ve Kürt Alevilerle kanlı bir hesaplaşmaya gidilmişti.

  1. https://yeniyasamgazetesi2.com/dersimin-miri-hasan-hayri-bey/

 

  Bu yazı 3659 defa okunmuştur.
  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 30 26 1 3 68 20 81 +48
2 Fenerbahçe 30 25 1 4 79 25 79 +54
3 Trabzonspor 30 15 11 4 51 40 49 +11
4 Beşiktaş 30 14 12 4 40 36 46 +4
5 Kasımpaşa 30 12 11 7 53 55 43 -2
6 Başakşehir FK 30 12 12 6 38 35 42 +3
7 Çaykur Rizespor 30 12 12 6 36 47 42 -11
8 Antalyaspor 30 10 9 11 35 33 41 +2
9 Adana Demirspor 30 9 9 12 46 39 39 +7
10 Alanyaspor 30 9 9 12 38 42 39 -4
11 Sivasspor 30 9 10 11 36 43 38 -7
12 Samsunspor 30 10 14 6 35 41 36 -6
13 Kayserispor 30 10 11 9 36 43 36 -7
14 MKE Ankaragücü 30 7 11 12 36 39 33 -3
15 Hatayspor 30 7 11 12 36 40 33 -4
16 Konyaspor 30 7 11 12 31 42 33 -11
17 Gaziantep FK 30 8 15 7 34 44 31 -10
18 Fatih Karagümrük 30 7 14 9 34 38 30 -4
19 Pendikspor 30 7 15 8 34 61 29 -27
20 İstanbulspor 30 3 20 7 22 55 13 -33
Takım O G M B A Y P AV
1 Eyüpspor 27 21 5 1 64 23 64 +41
2 Göztepe 27 17 5 5 45 15 56 +30
3 Sakaryaspor 27 13 6 8 41 28 47 +13
4 Çorum FK 27 13 8 6 44 28 45 +16
5 Kocaelispor 27 13 8 6 39 31 45 +8
6 Bodrumspor 27 12 7 8 35 19 44 +16
7 Boluspor 27 12 8 7 26 28 43 -2
8 Bandırmaspor 27 11 8 8 37 24 41 +13
9 Gençlerbirliği 27 10 7 10 31 26 40 +5
10 Erzurumspor FK 27 10 7 10 26 21 37 +5
11 Ümraniyespor 27 9 12 6 32 39 33 -7
12 Keçiörengücü 27 8 11 8 24 33 32 -9
13 Manisa FK 27 7 10 10 33 33 31 0
14 Şanlıurfaspor 27 6 12 9 23 30 27 -7
15 Tuzlaspor 27 7 14 6 26 43 27 -17
16 Adanaspor 27 8 16 3 21 40 27 -19
17 Altay 27 5 19 3 12 55 15 -43
18 Giresunspor 27 2 21 4 12 55 7 -43
Takım O G M B A Y P AV
1 Esenler Erokspor 30 21 5 4 67 26 67 +41
2 Bucaspor 1928 30 18 3 9 46 19 63 +27
3 Van Spor FK 30 19 5 6 50 31 63 +19
4 1461 Trabzon FK 30 16 6 8 56 32 56 +24
5 Yeni Mersin İdman Yurdu 30 15 6 9 42 25 54 +17
6 Ankaraspor 31 14 6 11 39 26 53 +13
7 Ankara Demirspor 30 13 12 5 35 32 44 +3
8 Karacabey Belediye Spor 31 11 10 10 32 29 43 +3
9 Beyoğlu Yeniçarşıspor 30 12 13 5 35 31 41 +4
10 Diyarbekir Spor 30 11 12 7 32 30 40 +2
11 Kırklarelispor 31 9 12 10 24 34 37 -10
12 Hes İlaç Afyonspor 30 8 11 11 18 28 35 -10
13 Nazilli Belediyespor 31 10 13 8 35 49 35 -14
14 Altınordu 30 8 12 10 34 31 34 +3
15 Serik Belediyespor 31 8 13 10 25 34 34 -9
16 Zonguldak Kömürspor 30 7 15 8 29 49 26 -20
17 Kırşehir Futbol SK 31 5 20 6 28 61 21 -33
18 Bursaspor 30 5 17 8 22 50 20 -28
19 Adıyaman FK 30 3 22 5 20 52 14 -32
Takım O G M B A Y P AV
1 Aliağa Futbol A.Ş. 24 17 0 7 50 12 58 +38
2 Kepezspor FAŞ 23 18 1 4 47 11 58 +36
3 52 Orduspor FK 24 12 7 5 30 22 41 +8
4 Ayvalıkgücü Belediyespor 23 11 6 6 28 19 39 +9
5 Edirnespor 23 11 8 4 37 22 37 +15
6 İnegöl Kafkas GK 23 9 6 8 24 23 35 +1
7 Mardin 1969 Spor 23 10 9 4 31 26 34 +5
8 K.Çekmece Sinopspor 24 9 9 6 33 25 33 +8
9 Artvin Hopaspor 23 8 8 7 30 22 31 +8
10 Karabük İdmanyurdu Spor 23 9 10 4 21 31 31 -10
11 Talasgücü Belediyespor 24 8 14 2 24 37 26 -13
12 Kırıkkalegücü FK 23 6 12 5 18 29 23 -11
13 Gümüşhanespor 24 4 11 9 18 37 21 -19
14 Malatya Arguvanspor 23 2 17 4 9 40 10 -31
15 Tarsus İdman Yurdu 23 2 18 3 16 60 9 -44
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 İstanbulspor vs Çaykur Rizespor
 02/04/2024 Antalyaspor vs MKE Ankaragücü
 02/04/2024 Galatasaray vs Hatayspor
 02/04/2024 Gaziantep FK vs Alanyaspor
 03/04/2024 Sivasspor vs Fatih Karagümrük
 03/04/2024 Fenerbahçe vs Adana Demirspor
 03/04/2024 Kayserispor vs Kasımpaşa
 03/04/2024 Konyaspor vs Trabzonspor
 04/04/2024 Başakşehir FK vs Beşiktaş
 04/04/2024 Samsunspor vs Pendikspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 02/04/2024 Keçiörengücü vs Çorum FK
 02/04/2024 Şanlıurfaspor vs Sakaryaspor
 02/04/2024 Boluspor vs Gençlerbirliği
 02/04/2024 Manisa FK vs Bodrum FK
 03/04/2024 Tuzlaspor vs Ümraniyespor
 03/04/2024 Adanaspor vs Eyüpspor
 03/04/2024 Altay vs Bandırmaspor
 03/04/2024 Kocaelispor vs Göztepe
 04/04/2024 Erzurumspor FK vs Giresunspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Diyarbekir Spor vs Nazilli Belediyespor
 03/04/2024 Esenler Erokspor vs Beyoğlu Yeniçarşıspor
 03/04/2024 Hes İlaç Afyonspor vs Altınordu
 03/04/2024 Kırklarelispor vs Bucaspor 1928
 03/04/2024 Kırşehir Futbol SK vs Adıyaman FK
 03/04/2024 Van Spor FK vs Ankaraspor
 03/04/2024 Yeni Mersin İdman Yurdu vs Karacabey Belediye Spor
 03/04/2024 Zonguldak Kömürspor vs Bursaspor
 03/04/2024 1461 Trabzon FK vs Ankara Demirspor
 03/04/2024 Kırklarelispor - Bucaspor 1928 Kırklarelispor ligde evindeki son 5 maçında hiç kaybetmedi  Kırklarelispor yenilmez
 03/04/2024 Diyarbekir Spor - Nazilli Belediyespor Diyarbekir Spor ligdeki son 5 maçında hiç kazanamadı  Nazilli Belediyespor yenilmez
 03/04/2024 Van Spor FK - Ankaraspor Van Spor FK ligde evindeki son 7 maçını kazandı  Van Spor FK kazanır
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 03/04/2024 Artvin Hopaspor vs Edirnespor
 03/04/2024 Ayvalıkgücü Belediyespor vs Gümüşhanespor
 03/04/2024 K.Çekmece Sinopspor vs İnegöl Kafkas GK
 03/04/2024 Malatya Arguvanspor vs Kepezspor FAŞ
 03/04/2024 Mardin 1969 Spor vs Aliağa Futbol A.Ş.
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu vs Kırıkkalegücü FK
 03/04/2024 52 Orduspor FK vs Karabük İdmanyurdu Spor
 03/04/2024 52 Orduspor FK - Karabük İdmanyurdu Spor 52 Orduspor FK ligde evindeki son 5 maçını kazandı  52 Orduspor FK kazanır
 03/04/2024 Tarsus İdman Yurdu - Kırıkkalegücü FK Kırıkkalegücü FK ligde deplasmandaki son 8 maçında hiç kazanamadı  Tarsus İdman Yurdu yenilmez
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ
Tüm Anketler
Web sitemize nasıl ulaştınız?
ŞANS OYUNLARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • YUKARI