İKTİSADÎ ÇÖKÜŞ, BEŞERÎ ÇÖZÜLME[*]

TEMEL DEMİRER

"Çöküntü de bir çözümdür."[1]

Müthiş bir alt üst oluşla yüz yüzeyiz. Hem yerel, hem de evrensel bir soru(n) bu.

İsteyen istediği gibi adlandırabilir; ancak nasıl sunulursa sunulsun; sürdürülemez kapitalizmin içinde debelendiği III. Büyük Bunalımı'dır yaşanan...

"Yaşanan" dedim; o, "küreselleşme" söylencelerinin karaya oturduğu koordinatlarda müthiş gerileme, köklü çöküş ve devasa bir çürümede somutlanıyor.

Kapitalizmin "bütünleştirmekte olduğu" dünya, eşitsiz gelişimin basıncıyla yeniden parçalanıyor. Küreselleşmenin kapitalizmi yerini yine ulusal kapitalizmlere bırakıyor. Bu da yeni bir paylaşım tehdidini getiriyor gündeme.

Bu kadar da değil: 'The Economist Intelligence'ın raporuna göre, dünyanın yalnızca yüzde 8.4'ünde "tam anlamıyla demokrasi" uygulanıyor(muş)...

'The Washinton Post' da analizinde, "Küreselleşmenin demokrasiyi değil baskıyı kürselleştirdiği öne sürer"ken; 'Freedom House', 2016'dan beri "demokrasi ve insan hakları"nın tüm dünyada gerilediğinin altını çiziyor.[2]

Evet, "Liberal demokrasi çöküyor ama gündemdeki seçenekler, en az onun kadar karanlık. Bunların hiçbiri, bir süredir artık canavarlaşmaya başlamış kapitalizmin tetiklediği uygarlık krizine çare değil. Liberal demokrasinin çöküşüne bir cevap, ırkçı milliyetçi nostaljilerle, bir başkası da 'tekno-totaliter' kapitalist önerilerle geliyor."[3]

Kapitalist sermaye birikim modeli tıkanıyor. Örneğin, 'Ekonomi Araştırma Enstitüsü'nün (Ifo) Alman iş dünyası şubat anketine göre, "Her beş Alman şirketinden birisi var olma tehdidi altında"![4] Benzer bir durum, hemen her yer için söz konusu; elbette Türkiye için de...

Bu kadar da değil: "Yeni bir silahlanma yarışı"[5] tırmanırken; "Dünya savaşına sebep olan tüm faktörler var... Durum kaygı verici,"[6] demeden edemiyor Simon Jenkins! Haksız da değil hani; Dünyadaki savaşların yüzde 81'inin ABD tarafından çıkarıldığı anımsanırsa...[7]

"Yeni bir dünya savaşı riski var mı?"[8] sorusunun tartışıldığı kesitte Eric J. Hobsbawm'ın, "İngiliz soylularının parlamentoları ve hükümetleri savaşı da barışı da kâr, sömürgeler ve pazarlar elde etmek ve ticari rakiplerini ezmek için yapardı,"[9] saptamasını hatırla(t)makta yarar var.

Ve bir şey daha: BM raporlarına göre, 271 milyon 642 bin göçmen var dünyada[10] yersiz/ yurtsuz; eşitsizliklerin kurbanı ve geleceği olmayan!

Malûm, her yıl dünyanın küresel elitlerinin genel kurulu denilebilecek Dünya Ekonomik Forumu (DEF) efendileri Davos'ta toplanırken, İngiliz insani yardım kuruluşu Oxfam da "küresel eşitsizlikler" raporunu yayınlar.

2021'de özellikle pandemi ortamında ortaya çıkan adaletsizlikleri teşhir etmeye odaklanan çalışmanın başlığı "eşitsizlik virüsü" idi. Metinde şu çarpıcı bulgulara yer veriliyor:

En zengin bin kişinin servetlerinin pandemi öncesi döneme ulaşması için sadece 9 ay yeterliyken, dünyanın en yoksul insanlarının eski konumlarına dönmesi için tam 14 kat zaman geçmesi gerekiyor.

En zengin 10 dolar milyarderinin servetlerindeki artış miktarı virüsün yoksulluğa sürüklediği tüm insanları kurtarmak, üstüne herkese Covid-19 aşısı yapmak için gereken paradan daha fazladır.[11]

Şimdi "Her şey yolunda, soru(n)lar geçici, aşılacak" diyenlere,

"Yalan söylediklerini biliyoruz, yalan söylediklerini biliyorlar, yalan söylediklerini bildiğimizi biliyorlar, yalan söylediklerini bildiğimizi bildiklerini biliyoruz. Ama hâlâ yalan söylüyorlar," diyen Alexandr Isayevich Solzhenitsyn'in veciz ifadesini anımsatalım...

HÂL(İMİZ) VE GİDİŞAT(IMIZ)

"En yakınımızda olan şeyi çoğu zaman fark etmeyiz," diyen Henri Barbusse sonuna dek haklıdır.

Örneğin coğrafyamızda (Türkiye'de) olan çok şeyi görmüyor, fark edemiyoruz! Mesela...

i) Merkezi yönetim bütçesi 2020'nin aralık ayında 30.8 milyar TL açık verdi. 2019'un tamamındaki açık 123 milyar 693 milyon TL oldu...[12]

ii) "Hazine, on altı yıl boyunca iç ve dış borç faizine her saniye 821 dolar, yani 6.075 lira ödeme yapmış ve yapmaya devam ediyor..."[13]

iii) 2020'de Merkez Bankası'nın döviz rezervleri 65.5 milyar dolar azaldı...[14]

iv) TCMB'nin yurt dışı ve yurt içindeki bankalardan swap (takas) ile ödünç aldığı döviz ve altınlar düşüldüğünde brüt rezervi 2020'da 55.7 milyar dolar azaldı. IMF verilerine göre, rezerv kaybında Türkiye 2020 yılında birinci oldu...[15]

v) Türkiye'de ekonomik-mali kriz derinleşirken cari işlemler açığı da büyümeye devam ediyor. Resmi verilere göre cari açık, 2020'nin Şubat ayına göre, 2021 Şubat'ında 1 milyar 233 milyon dolar artarak 2 milyar 610 milyon dolara yükseldi.

vi) 10 ayda 26.968 işyeri kepenk indirdi. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin (TOBB) verilerine göre 2020'nin Ocak-Ekim döneminde kapanan gerçek kişi ticari işletmelerin sayısı yüzde 16.61 artışla 15.745'e ulaştı...[16]

vii) İcra dairelerinde icra ve iflas dosyası sayısı 22 milyon 127 bini aşarken 1 yılda 99 bin, 16 yılda yaklaşık 2 milyon esnaf kepenk indirdi. Kapanan şirket sayısı yarım milyona yaklaştı. 2 milyon esnaf, 446 bin şirket battı![17]

viii) Vatandaş Türkiye'nin en önemli sorununun ekonomi ve işsizlik olduğunu düşünüyor. Halkın yüzde 64'ü borçlu olduğunu, yüzde 90'ı ise borçlarını ödemekte zorlandığını belirtiyor...[18]

ix) Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2019 yılı İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) verilerine göre, 86 bin 798 TL ile ilk sırada yer alan İstanbul'u 81 bin 228 TL ile Kocaeli ve 71 bin 27 TL ile Ankara izledi. Kürt illeri ise son sıralarda yer aldı. Kişi başına düşen gelirin dağılımına göre 18 bin 708 TL ile Van, 17 bin 465 TL ile Urfa ve 16 bin 727 TL ile Ağrı son üç sırada yer aldı. Milli gelir dağılım verilerini bölgesel bazda değerlendiren ve ayrışmanın büyüklüğüne dikkati çeken ekonomi-politikçi Mustafa Durmuş, "refahın temel göstergesi kabul edilen tüketim harcamalarından ülkenin Doğu ve Güneydoğu'su payını yeterince alamıyor," dedi...[19] 

Çoğaltmak mümkün olsa da; 24 Ocak 1980'den 2021'e, farklı hükümetler, ama tek siyasetin yıkım ve talanından söz etmek mümkün; elbette denizin tükenmekte olduğunu da hatırlatarak...

Bu noktada iki şeyi aktarmakta büyük yarar var!

İlki: Dün, AKP Türkiyesi bölgenin gelişmekte olan ülkelerine örnek gösteriliyordu. Ancak 'The Forbes'tan 'The Economist'e, 'The Wall Street Journal'dan 'The Financial Times'a ekonomistlerin yorumlarına bakınca görüyoruz ki AKP Türkiyesi, ibret alınacak bir ülke hâline gelmiş...[20]

İkinci de şu: Çöken sektörlerle işsiz kalan gençler ve köyden göçüp şehirde günlük hayatlarını sürdüremez hâle gelen milyonlar olduğuna dikkat çeken Yurt Partisi lideri Saadettin Tantan, "Sosyal patlama ülke için risk hâline geldi!"[21]

Hâl(imiz) ve gidişat(ımız) böyleyken; mevcut durum(umuz)u "döviz hareketleri", "borsa göstergeleri" vb.'leriyle değil; kapitalizmin sürdürülemezliği ve beşeri yıkımı ekseninde ele almak "olmazsa olmaz" oluyor.

İŞSİZLİK PARADOKSU

Öncelikle Erinç Yeldan'dan aktararak uyaralım: "TÜİK'in resmi verilerinde paylaşılan işsizlik oranı ve sayısı Covid-19'un yarattığı depremi yansıtmamaktadır."[22]

DİSK-AR'ın ILO standartlarını gözeten uyarısına göre, işsizlik oranı yüzde 12.7 değil, yüzde 26.4'ü aşmaktayken;[23] geniş tanımlı işsizlik yüzde 28.8, geniş tanımlı işsiz sayısı 10 milyon 382 civarındadır.[24]

İŞKUR'a göre, 2020'nin ilk 10 ayında işsizlik ödeneği almak için başvuran işsiz sayısı 1 milyon 298 bin 375 kişiye yükseldi. İşe yerleştirilen kişi sayısı 2020 Ocak-Kasım'da yıllık yüzde 42.8 azaldı.

İşsizlik ödeneğine en çok 25-29 yaş grubundakiler başvurdu bunu 30-34 yaş grubu izledi.[25]

Ayrıca iş bulma umudunu yitirenlerin sayısı bir yılda 2.3 kat artış gösterip; TÜİK'in işsiz saymadığı bu kesimin sayısı ilk kez 1.6 milyonu aşarken;[26] 'Ipsos' ve 'Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF)'un araştırmasına göre, Türkiye'de 3 kişiden 2'si işini kaybetmekten korkuyor.[27]

2 milyon 560 bin 15-34 yaş arası gencin işsiz olduğu Türkiye'de, gençlerin iş bulma ümidi de giderek azalmaktayken; 'İşsizlik ve İstihdam Kasım 2020 Raporu'na göre bir yıldan fazla süredir iş arayan 15-34 yaş arası genç sayısının 2019'a göre, 87 bin artarak 541 bin oldu.[28]

Genç işsizlik oranının yüzde 25'e vardığı, yani dört gençten birinin işsiz olduğu ve 15-34 yaş grubu genç işsiz sayısının 2 milyon 609 bin kişiye ulaşıp;[29] yeni mezun gençlerin yüzde 38'inin iş arayışında, yüzde 26'sının da 1-2 yıldır beklemekte olduğu bir hâldir hâlimiz...

Mevcut ekonomik durum, gençlerin beklentilerini düşürürken; 18-22 yaş aralığındaki işsiz gençlerin yüzde 74.3'ü, sadece yol-yemek veren bir yerde çalışmaya razı hâle geldi.[30] Yani kelimenin tam anlamıyla "boğaz tokluğuna" çalışmaya...

BORÇ(LANMA) ÇUKURU

Bir borç(lanma) çukurundayız evet; ancak dibinde dibi olduğunu unutmamalı!

Merkez Bankası verilerine göre, 2020 Kasım'ı sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stokunu 184.3 milyar ABD doları düzeyinde gerçekleştiği[31] Türkiye'de borçların milli gelire oranı yüzde 137.6'dan 167.2'ye, toplam borç ise 1.24 trilyon dolara ulaştı. Bu borcun yüzde 50.9'u TL, yüzde 49.1'i döviz cinsinden.

Uluslararası Finans Enstitüsü, ülke borcunun milli gelire (GSYH) oranları dikkate alındığında, en büyük artış gösterdiği üç ülkenin Çin, Malezya ve Türkiye olduğunu açıkladı.

Türkiye'de borçların milli gelire (GSYH) oranları dikkate alındığında, 2020'nin üçüncü çeyreğinde 2019'un aynı çeyreğine göre hanehalkı borçları yüzde 14.7'den yüzde 18'e, finansal olmayan şirket borçları yüzde 65'ten yüzde 77.5'e, banka gibi finansal şirketlere ait borçlar yüzde 25.2'den yüzde 28.7'ye ve kamu borçları yüzde 32.3'ten yüzde 43'e yükseldi.[32]

Böylece merkezi yönetimin brüt borç stoku, 31 Ocak 2021 itibariyle 1.8 trilyon liraya ulaştı ve borç 501 milyar TL arttı.[33]

AKP'nin iktidara geldiği 2002 sonunda ülkenin dış borcu 124.9 milyar dolarken, 2021'de dış borç 435.1 milyar dolara yükseldi. Artık ülkenin bir yılda elde ettiği 100 dolarlık gelirine karşılık 59.2 dolar da borcu var.[34] Yani AKP hükümetlerinin 62 milyar dolarlık özelleştirme gelirine rağmen 2002'de devraldığı dış borç 435.1 milyar dolara yükseldi.[35]

Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi diye adlandırılan rejiminin resmî olarak yürürlüğe konulduğu 24 Haziran 2018'in üçüncü çeyreğinde 665 milyar TL olan kamu sektörü iç borç stoku, 2020'nin eşdöneminde 1 trilyon 196 milyar TL'ye yükseldi (birikimli yüzde 75 artış). Kamunun dış borç stoku ise aynı dönemde 139 milyar dolardan 166 milyar dolara çıkmıştı.[36]

Bunlar böyle olunca da Türkiye, yabancılara 1 saniyede 563, 1 dakikada 33 bin 821, 1 saatte 2 milyon 29 bin, 1 günde 48 milyon 703 bin, 1 ayda 1 milyar 461 milyon 105 bin, 1 yılda 17 milyar 533 milyon 270 bin dolar faiz ödedi.[37] (Geçerken anımsatmamış olmayalım: İmamların maaşının faizsiz katılım bankaları üzerinden ödenmesi talimatı veren Diyanet İşleri Başkanlığı, 5 yılda 7.4 milyon lira faiz geliri aldı![38])

Sözünü ettiğim borç(lanma) çukurunda mikro ölçekli işletmelerin borçları 1 yılda yüzde 44 oranında arttı.[39] İcra dairelerinde bir yılda dosya sayısı 1 milyonun üzerinde arttı. Sadece 2021'in ilk ayında günde 24 bin 650 yeni icra, iflas dosyası açıldı. Borcunu ödeyemeyen yurttaşın varlığına haciz yoluyla el konuluyorken; günde 24 bin 650 icra dosyası açıldı.[40]

'ADA Araştırma'nın anketi, 2021'in Ocak'ında toplumun yüzde 64'ünün borçlu olduğunu, yüzde 90'ının da borcunu ödemekte zorlandığını açıkladı.[41] Vatandaşın yüzde 87'si borçlu.[42]

4.7 milyon kişinin kredi ve kart borcunu ödeyemediği[43] coğrafyamızda kredi kartları, banka kartları ve ön ödemeli kartlar ile 2021'in Ocak'ındaki toplam ödeme tutarı 2020'nin aynı dönemine göre yüzde 16 artarak 103 milyar TL oldu.[44]

Ve nihayet Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi'nin 19 Şubat 2021'de açıkladığı verilere göre, 2020 sonu itibarıyla bireysel kredi borcu olanların sayısı 34 milyon kişiyi aştı. Salgının da etkisiyle bireysel kredi kullanan kişi sayısı 1 yılda 2 milyon 107 bin kişi artarken toplam borç da 618.5 milyar liradan 866.6 milyar liraya çıktı.[45]

YOKSULLUK DEHŞETİ

Coğrafyamızda da, yerkürede de yaşanan yoksullukla Mahatma Gandhi'nin, "Yeryüzünde öylesine aç insanlar var ki Tanrı'yı ancak bir ekmek biçiminde tahayyül edebiliyorlar," diye betimlendiği yere gidiliyor sanki!

"Nasıl" mı?

Dünyada çalışan yoksulluğu yüzde 9, Türkiye'de yüzde 14.4'ü buldu. Her 10 kişiden 7'si borçlu. Yoksulluk riski Türkiye'de diğer ülkelere göre yüksek. Kadınların yoksulluk riski, erkeklerden fazla. Her iki çocuktan biri yoksulluk riski altında...[46]

Bu kadar da değil; Dünya Bankası verilerine göre pandemi, Türkiye'de yoksul nüfusu 1.2 milyon kişi artıracak. TÜİK verilerine göre ise, sürekli yoksulluk oranı 2018'de 12.7 idi. Bu oranın 2021'de yüzde 15'i aşması bekleniyor.[47]

Kiralar ödenemiyor, ev sahipleri kapıda bekliyor, çocuklar okuldan kopuyor. Derin yoksulluk yaşayan insanları öncesinde yarı aç yarı tok tutarak kendi siyasetine bağımlı hâle getirenler, şimdi onları açlığa ve yalnızlığa mahkûm etti. Ruhsal olarak özellikle bebekli, çocuklu ailelerin çocuklarının önüne bir şey koyamama hâli inanılmaz bir biçimde insanları depresyona, yalnızlığa, umutsuzluğa ve güvensizliğe itti.

Türk-İş'in araştırmasına göre, yoksulluk sınırı 8 bin 856 lira. Pandemi, yoksulluğu daha da belirgin hâle getirdi. Zeytinyağı bazı mahallelerde bardakla satılmaya başlanmış, bebek bezi taneyle... KOAH hastası karı-koca çalışmıyor, nefes açıcılarını da çalıştıramıyor; ödenmemiş elektrikleri kesik çünkü...[48]

Kolay mı?

İBB'nin 23 Mayıs 2020 araştırmasına göre İstanbul halkının üçte biri açlık sınırında yaşıyorken; TÜİK verilerine göre, yoksul sayısı 2017'de 10 milyon 622 bin kişi iken; 2018'de yüzde 4.4 oranında artarak 11 milyon 91 bin kişiye çıkmıştı.

DİSK/ Genel İş araştırmasına göre, 2019'da yoksul nüfus sayısı 16 milyon 501 bin kişiydi.

OECD'ye göreyse, Türkiye'de toplam yoksulluk oranı yüzde 17'dir. Yani 14.2 milyon kişi yoksuldur.[49]

Ve nihayet Ankara Milletvekili Gamze Taşcıer hatırlatıyor: "Fakirlik belgesi alan vatandaşların sayısında büyük bir artış var"!  Bu yazı 8544 defa okunmuştur.

• DEVRİMCİ SİYASETİN ÖNEMİ[*]
• 20 KÜSUR YIL ÖNCESİNE DAİR "ZORUNLU" BİR KAÇ SATIR[*]
• VARLIĞIN VAZGEÇİLEMEZ AİDİYETİDİR ANADİLİ
• ZORBAYA KARŞI AYAĞA KALKMA ÖZGÜRLÜĞÜ[*]
• SANAT VE TİYATRO YA DA AŞK VE HAYAT[1]
• "ADALET(SİZLİK)"İN TEORİ/ PRATİĞİ ÜSTÜNE[*]
• ÇOĞUNLUK VEYA ZÜBÜKLÜK'LER İLE HAKİKÂT[*]
• "ATEŞ HIRSIZLARI"NIN FELSEFESİ, FİLOZOFLARI[*]
• FİLİSTİN HEP VARDI, VAR, VAROLACAK DA[1]
• ŞAİRİN SORUMLULUĞU, ŞİİRİN GÜCÜ[*]
• BAŞKALDIRIDAN “VEKÂLET SAVAŞLARI”NA SUDAN-TEMEL DEMİRER
• DEVRİMCİ BİR GELENEK: AST[*]