YOL NASIL OLUŞTU?

Ocak, Göbeklitepe'den önce yerleşik hayata geçmeyi başaran klan topluluklarına verilen addır. Su ve av bölgelerine yakın bu insanlar köy benzeri (MÖ. 14 000-10 000) ilk yerleşkeleri oluşturmuşlardır. 

Göbeklitepe’de avcılık yaparak yaşayan klan liderleri hayvanlara hükmetmesini bilen, doğayla mücadelede diğerlerine göre özel yetenekleri olan bilge insanlardı.

Sonra klanlar, lider ve totemlerini kutsayarak Göbeklitepe'deki yerlerini aldılar. 40-50 kişilik gruplar halinde yaşayan bu topluluklarda ateş hayati derecede önemliydi. Ateşi yakmak zor ve zahmetli olduğundan sık sık yenilenmesi gerekirdi. Ocak sahibi olmak, ateş sahibi olmak demekti. Ateşi yakan ve koruyan aile (pir-ana) ocağı temsil yetkisine de sahipti.

O günün temel sorunu; ateş sahibi olmak, hayvanlara hükmetmek (Avlamak, onlardan korunmak, evcilleştirmek) ve yabani bitkileri tanımaktı. Klanlar (ocaklar) bu yetilere haiz, tecrübeli, yaşlı proto pirlerden (dedelerden) oluşurdu.

Göbeklitepe'nin hiyerarşisi doğayla mücadele içinde oluşmuş gönüllü bir oluşumdu. Zamanla Ocaklar, totemleri etrafında bir hukuk, bir ahlak, bir kültür geliştirdiler. Klanın karekteri; inancı, yaşam biçimi ve alışkanlığı totemine de yansırdı. Yılan, aslan, akrep, turna, tilki, öküz, domuz, kurt, çakal vs.

Dil, 100, bilemedim 200 kelimeyi geçmezdi. Ariyan dil grubunu ( Hint Avrupa dil grubunu) oluşturan ortak kelime ve köklerin burada oluştuğunu, buradan Mezopotamya’ya, İran’a, Hindistan’a ve Batı’ya yayıldığını düşünüyoruz. İlk giyinme Postlu/Kürklü örtünme, yaz-bahar aylarında cinsel uzuvları örtmekle sınırlıydı. O  dönem ve sonraki binlerce yıl içinde çıplaklık hiç de yadırganmadı. (Göbeklitepede doğum yapan kadın figürü, Urfa Balıklı Göl'ün çıplak heykeli ve Sümerlerin bağlama çalan çıplak dedesi, Zigguratlarda ibadet maksadıyla yapılan cinsel hizmetler, çıplaklığın ve cinselliğin hiç de ayıp olmadığını kanıtlar bize.) 

İlk liderler, garip sesler çıkaran, ateşle tanışık, üfürükçü, büyücü, bilge tiplerdi. Göbeklitepe'nin aslanı, turnası, öküzü ve diğer hayvanları, Nevaliçori'nin yılanlı insan başı, Ay ve Güneşe tapan değişik yapıdaki klanlara işaret eder.

Göbeklitepe’nin açılan bölümleri, yabani arpadan biranın yapıldığı Cilalı Taş devrinin son aşamasına tekabül eder.

Ateş yakma, kurban kesme, kanla mabedi sulama, dans etme, bira içme ve biranın iksiriyle kendinden geçme, embriyon aşamasındaki cemlere işaret eder.

Ay ve Güneşi (eril ile dişili) simgeleyen iki büyük taş ile, klan liderlerinden oluşan 12 dikili taş, cem halindeki bir topluluğu resmeder.

Göbeklitepe'deki bilinç henüz birey olmayı becerememiştir. Bireyin kendi başına bir önemi yoktur. Kendine değil, klanına, liderine ve tanrılarına aittir. O koşulların düşünme tarzı tamı tamına böyleydi. Klandan kopmak; karanlıkta kalmak, aç kalmak, kurda kuşa yem olmak demekti. Bireyin yeteneği, bilinci, araçları, hayatına yön veren doğa ile baş edecek güçte değildi. Birey, üyesi olduğu topluluğun aklını ve iradesini aşacak güçte değildi.

Komün bir tercih değil, nesnel koşulların insana dayattığı bir sonuçtu. Cinselliğin de böyle algılanması gerekir. Kadın henüz kimsenin malı değildir. "Eline, Diline, Beline" düsturu sınıflı toplumun oluştuğu ileriki bir döneme aittir. Kadını gözeten çok güçlü bir hukuk vardı; kadın istediği ile olur istemediğiyle olmazdı. Çocukların babaları bilinmezdi. Anneleri bilinirdi. Çocuklar anne üzerinden komüne aitti. Pek çok mabedde cinsel objelerin öne çıkıyor olması tesadüfi değildir.

O halde Göbeklitepe çok yönlü bir faaliyetin merkeziydi: 

1. Doğanın uyanışıyla 21 Mart veya 8 Nisanda yılda bir kere toplanılan bir yerdi. (8 Nisan Göbeklitepe halklarından Ezidilerin yıl başıdır da...)

2.  Göbeklitepe klanların takas merkeziydi. (bilgi, ürün, silah, alet, elbise vs)

3. Göbeklitepe kurban adama/tapınma, yeme içme, eğlenme, ve dans etme (kabaca ilk cem) yeriydi.

4. Göbeklitepe yeniden dirilmenin, çiftleşmenin, üremenin ve çoğalmanın ibadete dönüştüğü yerdi. Çiftleşme kutsal olduklarına inanılan klan (liderleriyle) yapılırdı. Göbeklitepenin doğum yapan kadın heykeli ve daha sonra oranın ziyaret olarak kutsanması bu amaca yöneliktir.

5. Göbeklitepe klanların buluşma, dayanışma ve kardeşleşme (müsavipleşme) yeriydi.  

Göbeklitepede, Ayın, Güneşin, değişik doğa güçlerinin, ocak ve ocak liderlerinin tanrı gibi algılandığı yerdi. Çünkü doğanın gücü karşısında birey hükümsüzdü; komünden (klandan) atılmanın karşılığı ölümdü. Görgü cemlerimizdeki düşkünlüğün kökeni oraya dayanır.

Toparlarsak;

-Bizdeki kurban kültünün temeli Göbeklitepe'ye dayanır. 

-Cemlerimizdeki dolu kültü Göbeklitepeye dayanır. Çünkü o gününün insanı, biranın o mest eden iksirinden tanrısal bir güç arardı.

-Semah ileride maddenin ve evrenin kendi içindeki devinimi olarak formüle edilse de, turna flörtünün taklitinden başka bir şey değildir.

https://www.facebook.com/dundarkoyu/videos/626899657411389/

-Göbeklitepe'de yapılan; kadın ile erkeğin flörtü, kadın ve erkeğin tanrı ile flörtü ve bu fölörtün kurban, içki ve dansla kutsanmasından başka bir şey değildir. 

-Turnaların zerafetine eşlik eden o sihirli, ahenkli, dokunaklı ses (avaz) ise, zamanla Alevilerin temel enstrümanına dönüşecektir. Bağlama ve müzik (deyiş) böyle oluşmuş böyle gelişmiştir.

-Ay ve Güneşi temsil yetkisine sahip en saygın ocağın önde gelen bilge ikilisi (Pir- Ana), zamanla Mürşit makamına dönüşür. 

-Diğer ocakların en ileri unsurları ise mürşit ile eşgüdüm içinde olan pirlere dönüşürler. 

-Ocaklar, Muhammed-Ali'den beri süregelen “asil kana” değil, Işığa (Ay ve Güneşe) tapan 12 Ocağa dayanırdı.

-12 Hizmet, Göbeklitepe’nin klanları arasındaki iş bölümü ve müsavipleşmedir. 12 Hizmet ve Müsavipleşme kişiler düzeyine indirgenmiştir. Bunun için tarımın keşfine (artı ürüne, bireye, ailenin keşfine) yani birkaç bin yıllık zamana ihtiyaç vardı.

-Cem Erkanı, Göbeklitepe’deki proto cemin (toplu ayinin) daha da geliştirilip zamanla evlere taşınmasından başka bir şey değildir. 

-"Ocak, Mürşit, Pir, Talip" eksenli görev bölüşümü, Göbeklitepede kabaca oluşan, ancak ileriki aşamalarda somutlaşarak bilince çıkarılan sosyal örgütlenmenin ta kendisidir.

-Alevilerdeki iç hiyerarşi üstün bir aklın icadı değildir; hayat içinde, doğayla mücadele içinde, denene sınana, ihtiyaçlar dahilinde oluşmuş bir gereklilikti.

-Göbeklitepeden sonraki birkaç bin yıl içinde, evcilleştirme ve tarımın keşfiyle yoğun bir üretim faaliyeti başladı. Klanlar zamanla kabilelere dönüştüler. Yanı sıra, mesleki gruplar, takas merkezleri ve artı ürün oluştu. 

-MÖ. 8000-7000'lerde nüfus 12 klandan 40 kabileye çıktı. Bunlardan hayvansal ve tarımsal faaliyetin dışında kalanlar, elit denen avcı-toplayıcı, silahlı kabilelerdi. Yer yer avcılık yapmış olsalar da asıl geçimlerini üretici kabilelerden aldıkları artı ürünle sağladılar.

-Yeni durum, anlaşmazlığa, belirsizliğe ve kabile liderlerinin "Kırklar Meclisi” ismiyle toplanmasına yol açtı. Hatta erki elinde bulunduran kabilenin zor kullanarak bu birliği sağladığını düşünüyoruz. Ailenin ortaya çıkışıyla Göbeklitepe’deki törensel-sembolik çiftleşmenin son bulduğunu ve toprağa gömüldüğünü varsayıyoruz. Enok’un (Hanok’un) kitabında geçen “Düşmüş Melekler Hihayesi” bu konu ile ilişki olmalı. Göbeklitepe yöre halkının ağzından ‘Gire Mıraza’ (Dilek Tepesi) veya “Xerawreşk” (Kara Harabe) olarak bilinir.   

-Muhtemelen Kırklar Meclisi, Karaca Dağın eteğinde (Aden Bahçeleri denen yerde) yapılmıştır. Söz konusu yer, şifalı su anlamına gelen Nevaliçori olabilir.  Üzüm orada ezilmiş, şarap orada içilmiş, 68 tür buğday orada bitmiş, “Kırklar Semahı” orada tutulmuş, "Birimiz Hepimiz Hepimiz Birimiz" diyen ilk Alevi manifestosu (konfederalizmi) orada yapılmıştır.

https://youtu.be/xrkBuEExRNI

-Zaten ileriki süreç, ayrışma, göçme ve devletleşme sürecidir. Erki elinde bulunduran, “Güneş-Aslan, Erkek” kültünü öne çıkaran avcı, ataerkil, elit kabileler ile hayvan ve tarım üretimine dayanan, “Ay, Öküz ve Kadını” öne çıkaran, eşitlikçi, barışçı kabileler olarak ayrıştılar. Orta ve Batı Andolu’ya göçenler bu gruba dahildir. Zagroslara,  Mezopotamya’ya ve Ortadoğuya yayılanlar bu gruba girer.  İlk kasaba ve kentler bu döneme denk gelir. (MÖ. 7 000- 6 000- 5 000)

-Kırklar Meclisi; 12 Ocağı, 12 Hizmeti, “Mürşit-Pir-Talip” ilişkisini korumuş, geliştirmiş ve sözlü bir manifestoya dökmüştür. Böylece son buzul çağından beri oluşan ekonomik, teknik, sosyal, kültürel birikim kaba hatlarıyla da olsa bilinçli ritüel ve örgütlülüğe dönüşmüştür.

Sonuç olarak, yolumuzu oluşturan ana ritüllerin Göbeklitepe ve öncesinde başladığını ve giderek zenginleştiğini söyleyebiliriz.

Toparlarsak, yolumuz bir kerede değil, 14 bin yıllık bir zaman dilimi içinde oluşmuştur. 

Aşk ile...

Ali Rıza Aksın